upāhan
[ā/a], m. f. [sa. upānah; Turner, Comp.Diet. 2302; BHS upānaha (Udāna-v II 11), cf. BHSD
s. v. -upāhanaka; pkt. uvāṇaha etc., Pischel §141;
Sadd Index s. v. pānadhī; Toev. s. v. upānad-; for
a-stem forms v. end of the article], sandal, cf. Geiger,
Culture of Ceylon § 37; U. H. Gräfe, Systemat. Zu-
sammenstellung kulturgeschichtl. Informationen aus
dem Vin. der Theravādin, Diss. Göttingen 1974 pp.
88 foll.; sandals are allowed for monks Vin I 185,12—
189,4 (Sp 1083,17 — 1085,19); Vin-vn 2652 foll.; Khu-
ddas XXII; ~o vā pādu 'tthī tambhedā pādukā py
atha, Abh 525 (cf. Am-k II 10.31 ("upāhana m. or f.,
pādu f. and pādukā (are) a variety of it"); ~an ti
taṁ taṁ ṭhānaṁ upahananti upagacchanti, Sadd
399,2; — anujānāmi ... ekapalāsikaṁ ~aṁ, Vin
I 185,24; ~aṁ dhāreti, IV 338,16; Nidd I 226,15; Spk
II 204,28; Ps IV 41,10; rathakāro va cammassa pari-
kantaṁ ~aṁ, Ja IV 172,27* ≠ VI 51,16* (cf. Udāna-v
II 11); paṭimuñci ~aṁ, VI 525,2* (v. l. ~ā); kim
~aṁ (acc), V 232,9* ("what is a sandal for"); ~aṁ
adāsiṁ, Vv 356; Th-a II 113,1; yaṁ 'pāhanaṁ ada-
diṁ tadā, Ap 228,4 (read with Ce 1929 ms. B yaṁ
pānadhiṁ 'dadiṁ tadā [cf. Sadd Index s. v. pānadhīḷ);
pariṇāyakaratanaṁ suvaṇṇapaṭṭe Mandhātu ~aṁ
likhāpetvā idaṁ Mandhātu rajjan ti, Sv 482,26 =
Ps I 226,18 (Ee Mandhātupañhaṁ w. r.), cf. Ja IV
129,28 and Rāmāy crit. ed. II 107,14 foll.; ~āya
khāditapādassa, Ja II 224,11'; appamattakavissa-
jjakena . . . ~ā dātabbā, Vin II 177,5; yathā pi kītā
purisass' ~ā, Ja II 223,11*; dukkatā ~ā, 223,9;
paṭimukkā ~ā pādagatā honti, Sp 977,33; 1088,4;
pabbajitassa ... ~ā yānaṁ, Sv 82,20; 924,9; icchi-
tabbā ~ā, Abhidh-av 93,21*; sabbapītikā ~āyo dhā-
renti, Vin I 185,29; ~āyo kāyabandhane bandhitvā,
II 118,5; ~ā puñchantena, II 208,16; ~ā saṅghassa
adamha, Spk III 294,27; — bhikkhuṁ . . . paṭipādayi
. . . ~āhi, Ja IV 20,12*; pāde ~āhi yojetvā, Mhv
XXX 39; ~āsu satto, Vin I 185,19; — ~ā omuñcitvā,
I 46,5; Ja III 415,16; As 209,2 ("take off the sandals");
~aṁ omuñcitvā, Cp-a 30,31; orohitvā ~ā, Cp 18;
Cp-a 30,25; — aṭaliyo ~ā ārohitvā, M II 155,7 =
S I 226,16; Vin II 217,19 ("put on the sandals");
~āyo ārohitvā, Spk I 243,26; ~ā āruyha, II 257,2;
~aṁ āruyha, Ja VI 524,29 (Cks ~ā); Dhp-a I 381,12;
Cp-a 29,16; Vism 125,26; ekatalikam ~am pi nâruḷhi,
Ps V 44,16; — āgāriyassa vibhūsā . . . + chattaṁ
citrā ~ā uṇhīsaṁ +, Nidd I 380,13 = II 132,31;
S V 4,24; ~añ ca chattañ ca yācissāmi, Ja III 79,16;
V 264,24* qu. Ps III 351,11*; ~ā muñcitvā chattaṁ
apanāmetvā, Ja II 278,5; ācariyassa hatthato chat-
taṁ gaṇhi ~aṁ gaṇhi, IV 52,6; Pv 285 (Pv-a 127,9);
Sv 634,29; Spk II 204,28; Ja IV 16,8 = Cp-a 29,23;
ko pathe chattaṁ ādeti ko 'pāhanā, Cp 31 (~ā
attano pādānaṁ cakkhūnañ ca rakkhaṇatthaṁ, Cp-a
42,17) ≠ Ja IV 251,23* (for pādukā read pānado);
dvādasaparikkhārikassa chattaṁ vā ~ā vā vaṭṭati, Ps
II 212,32; °âdīni, Kkh-ṭ Be 1961 201,17; — forms of
an a-stem: na sakkoti ~ena vinā gāmaṁ pavisituṁ,
Vin I 194,14 (influence of prec. sa-upāhanena ?); ~e
diyyamāne . . . na suṇanti, Nidd II 195,7; ~e (acc.
pl.) jine (loc. sg.) datvā, Ap 311,25; ~e, 303,4 (so read
with Ce 1929; acc.pl.); eko 'pāhano mayā dinno,
228,3; — ifc. an-° (Vism 18,18); eka-talika-° (Ja
II 277,24; III 80,14); eko° (Ap 228,3); omukka-°
(Sadd 882,16); ganaṁganū° (Vin-vn 2652; Spk I
346,1; Kkh 22,17;) citr° (D I 7,22 [Sv 89,11]); chatt°
(Ja V 232,13'; Ps III 38,3; [-ū°]; Spk I 268,12 [Ee
w. r. ca-]); d° (°ūpama (?), Ja II 224,s'); dukkat°
(°ūpama, Ja II 224,8'); puṭa-baddhū° (Pj I 45,9;
Vism 251,27); yonaka-° (Sp 1084,7); sa-° (Vin I
187,11; Nidd I 228,20; Vism 18,19; Sās 155,6); sa-
chattu° (Sp 1331,2); hatthi-pāda(ka)-° (Ja V 45,29;
48,23); — °-omuñcana, n., taking off sandals; °âdi,
Sp 1280,27; — °-kosaka, n., case for sandals; °-sa-
tthakosaka-kuñcikosakesu, Sp 1088,29; — °-gata,
mfn., wearing sandals; Vin-vn 1937; — °-jātaka, n.,
title of Ja II 221 — 24, No. 231; — °-temana, n.,
moistening of sandals; °-(a)ṭṭhena, As 209,5; —
°-tthavika-pattatthavika-aṁsavaddhaka-kāya-
bandhana-mañca-pīṭha-taṭṭikâdi, Sp 662,16; 1141,
5; — °-tthavikā, f., bag for sandals; anujānāmi
bhikkhave ~aṁ, Vin II 118,10; Sv 924,9; — °-daṇḍa,
m., (in Burmese tradition °-ka), peg of the sandal
between the big toe and the next one (?); veḷumhi
bhājiyā . . . ~ako, Khuddas XL 9 (vahan-kokka,
Khuddas-sn); Sp 1242,27; gahetvā ti ~ena gahetvā,
1281,1 (thus Ne; Ee upāhanākattaradaṇḍena gahetvā);
Kkh 138,18; Sv 924,10; — °-dāna, n.', gift of sandals;
mayā dinnaṁ ~aṁ, Ja IV 20,18; — °-dāna-nissan-
dana, n., result of the gift of sandals; ~ena, Ja IV 16,8
= Cp-a 29,24; — °-dāyaka, m., name of a thera,
his Apadāna: Ap 228,1-8 (Ee 'Pāhanadāyaka q. v.);
— °-dvaya, n., pair of sandals; ~aṁ, Ja-pṭ ad Ja
IV 15,9; — °-paccattharaṇa, n., thus Ee; read with
Ne 1965 patta-cīvara-upāhana-paccattharaṇāni, Sp
723,13; — °-pappoṭhana-sadda, m., sound of clap-
ping sandals; ~aṁ . . . sutvā, Vin I 133,36; —
°-puñchana, n., sandal-wiping; ~aṁ, Sp 1282,8; —
°-puñchana-colaka, n., cloth for wiping sandals;
~aṁ pucchitvā, Vin II 208,15 qu. Sp 1281,2; Vin II
210,29; — °-maṇḍana, n., adomment of sandals;
Dhp-a III 452,16; — °-matta, n., sandals only;
anupāhanā ti ~ehi viyuttā sukhumālā vata pādā,
Ja VI 552,13'; — °-mūla, n., sole of a sandal; ~aṁ
labhitvā, Ja IV 174,15'; — °-yuga, n. [sa. upānad-
yuga], pair of sandals; ~aṁ yācitukāmo, Ja III
78,28; ~aṁ mayā dinnaṁ, Ap-a 469,22; Thūp 78,18;
— °-yugala, n., = prec.; ~aṁ, Sp 1273,19; —
°-vagga, m., title of Ja II 221 — 42, the 9th vagga
of the Dukanipāta; — °-virahita, mfn., without
sandals; anupāhanānaṁ ... ti ~ānaṁ, Nidd-a I
337,9; — °-saṁghāṭa, m., pair of sandals (?);
dinno ~o, Ja IV 15,9 (upāhanadvayaṁ, Ja-pṭ);
ekabhikkhussa . . . dve ~ā vaṭṭanti, Sv I 82,21
(yugalabhūtā upāhanā, Sv-nṭ Be 1961 I 357,25); —
°ârūḷha, mfn., wearing sandals; na ~assa agilānassa
dhammaṁ desessāmi, Vin IV 201,21**; V 31,37; sa-
upāhano ti ~o hutvā, Nidd-a I 337,11; — °upama,
mfn., ~o (v. l. in ms. Bi for pānadūpamo, q. v.), Ja
II 224,12'; — °ūpatāpita, mfn., distressed by sandals;
~assa upāhanāya khāditapādass' etaṁ nāmaṁ, Ja
II 224,10' (so read for Ee upāhanūpānâpi); — °ūpatā-
pita-sadisa, mfn., like one who is u.; Ja II 224,12'. upāhanā